PENGAJARAN BASA

Dangdanggula
Matak keueung pacampur jeung sedih
dibarengan ku waas jeung kelar
sakapeung liumenyap haté
panineungan jarauh
nénjo cai nu hérang wening
ngumplang siga teu obah
bangun teu parurun
siga sungkan rék lumampah
kawas aya anu keur dianti-anti
ngadago nu rék siram

Wuwuh keueung nénjo leuweung kai
nu ngaroyom ngalingkung talaga
mani careudeum paroék
matak tariis punduk
turug-turug aya incuing
jeung tuweuw ngalelewang
kawas nyaram ancrub
nyarék ulah kokojayan
tonggérét mah nepi ka pating jarerit
nyaram ka nu rék siram

Hiur-hiur angin ngahiliwir
pikir keueung kaganti ku waas
mani nyerep kana haté
tiisna angin linduk
nebak ceuli haréwos leutik
kawas mawa talatah
ti nu keur dikantun
pikir nepi ka ngalenyap
sora curug sada sesegruk nu ceurik
nangis duméh ditilar

Henteu kudu jauh-jauh nyungsi
henteu kudu ka mancanagara
néangan tempat nu hadé
di urang ogé cukup
réa tasik anu raresik
talaga nu aréndah
situ nu aralus
sumawonna palataran
lebak waas gunung lucu pasir sari
Sunda harum ku ganda.
( Tina Parahiyangan)
Kecap-kecap anu hidep teu ngarti téangan dina Kamus Basa Sunda atawa taroskeun ka Ibu/ Bapa Guru Basa Sunda! Geus kaharti kabéh, pigawé pancén di handap!
Jawab panyanya di handap ieu!
1. Keur cicing di mana harita éta jelema téh?
2. Kumaha caina éta talaga téh?
3. Aya naon di sakurilingeun talaga téh?
4. Naon anu matak ngajadikeun jauh panineungan téh?
5. Naon ari anu matak keueung? Jeung naon anu matak waas di dinya téh?
6. Kumaha ari cai anu ngumplang katingalna?
7. Sora naon ari anu ngalelewang téh?
8. Kumaha barang hiliwir angin?
9. Naon anu kawas mawa talatah téh?
10. Kumaha ari sora curug kadéngéna?
11. Lamun hayang nempo patempatan anu aralus téh kudu di nagara lian baé?
12. Di mana aya tempat atawa talaga anu aralus téh? Pék tataan!
13. Ari palataran di mana anu kaceluk alus?
14. Di mana sakanyaho hidep tempat anu resik?
15. Pék kawihkeun éta pupuh téh, mun teu apal ménta bantuan ka guru hidep!



Ngébréhkeun Kabungah
Baca omongan di handap, hég tengetan nepi ka ngarti naon maksud jeung eusina!
1. “Alhamdulillah, kacida bingahna abdi tiasa katampi di SMP nu dicita-citakeun ti kapungkur, ah abdi bingah pisan Pa, asana moal aya babandinganana,” ceuk Uhan ka guruna.
2. “Keur mah hayang pisan sapatu Adidas téh, ari hég dibéré ku lanceuk, atuh puguh wé mani asa ditonjok congcot, rék diawét-awét lah,” ceuk Modin ka Umar babaturanana.
3. “Horéé teu tulus euy ulangan basa Sunda téh, Pa Mamadna rék rapat, wah pokona asa ngemplong soalna tadi peuting teu ngapalkeun,” ceuk Udin bari sasalaman ka Amin.
Cik ceuk hidep ngagambarkeun nu kumaha éta omongan-omongan téh?
Omongan di luhur téh ngagambarkeun kabungah sorangan ka batur. Dina émprona nyaritakeun kabungah biasana sok dibarengan ku pamulu jeung peta anu bungah kacida. Ari cara ngébréhkeunana, bisa basa lemes, sedeng, gumantung kana kaayaan. Paroman jeung tingkah laku bisa jadi panganteb dina ngébréhkeun kabungah téa. Pék geura tilu kalimah di luhur téh ku hidep petakeun, sing bener lentongna, réngkak paripolahna, jeung paromanna!

Pék caritakeun ku hidep, upama hidep meunang kabungah sabab :
1. Meunang peunteun gedé dina ulangan
2. Aya nu nulungan basa katabrak motor
3. Jadi juara kelas


Rarangkén tengah –ar-, -al-
Rarangkén tengah nya éta rarangkén anu diselapkeun kana wangun dasar kecapna. Rarangkén tengah dina basa Sunda aya tilu nya éta –ar-, -um-, jeung –in-. Rarangkén tengah –um-, jeung –in- geus dipedar basa kelas hiji. Ayeuna urang pedar rarangkén tengah –ar-jeung –al-.
Tengetan contoh di handap ieu:
1. Barudak keur arulin di buruan.
2. Sok geura arasup tong arulin waé urang mimiti dialajar.

Dina kalimah kahiji aya kecap barudak anu ngabogaan rarangkén tengah –ar-. Asal kecapna budak diselapan ku –ar- jadi barudak. Kecap arulin, asal kecapna ulin, terus katambahan –rarangkén tengah –ar-, ngan robah geus jadi kecap mah jadi ti hareup.
Rarangkén tengah –ar- mibanda alomorf –al-, -ar-, jeung ra.
Rarangkén –ar- robah jadi ar- lamun wangun dasarna dimimitian ku vokal,
Contona : asup jadi arasup
Ulin jadi arulin
Rarangkén –ar- robah jadi –al- lamun wangun dasarna dimimitian ku konsonan l
Contona : lieur jadi lalieur
Leuleus jadi laleuleus
Rarangkén –ar- robah jadi –al- lamun wangun dasarna ditungtungan ku konsonan r
Contona : bageur jadi balageur
Pinter jadi palinter
Rarangkén –ar- robah jadi –al- lamun wangun dasarna mibanda engang nu ngandung konsonan gabung atawa kluster br, tr, cr, kr, pr, jr.
Contona : kémpréng jadi kalémpréng
Gombrang jadi galombrang
Gecruk jadi galecruk
Gejrot jadi tinggalejrot
Rarangkén –ar- robah jadi ra- lamun wangun dasarna ngan saengang
Contona : cleng jadi racleng
Beng jadi rabeng
Guna jeung harti rarangken tengah –ar-, nya eta pikeun :
1. Ngawangun kecap barang nu hartina loba : barudak
2. Ngawangun kecap pagawéan aktif nu hartina loba nu ngalakukeun : baralik, arulin, dalahar
3. Ngawangun kecap pagawéan aktif nu hartina loba nu ngalakukeun kana : nyarium hajar aswad, nyariwitan daging
4. ngawangun kecap sipat nu hartina aya dina kaayaan terus-terusan... : nyareri, rarieut, laleuleus
5. ngawangun kecap sipat nu hartina loba dina kaayaan : baruruk, garoréng, parait




a. Kecap saharti (sinonim)
Teangan sasaruaan (sinonim) kecap-kecap nu dicitak miring!
1. Mana waras ku Sang Widi (………………….)
2. Waluya ti kawasana (………………….)
3. Budak deleka mah tara dipikaresep. (………………….)
4. Di urang loba kénéh rahayat nu malarat. (………………….)
5. Kudu merenah waktuna ari nganjang téh! (………………… )


b. Pedaran
Unggal basa, kecap-kecap téh sok loba nu saharti, maksudna rupa-rupa kecap tapi hartina mah sarua. Rupa-rupa téh dina wangunna, macana kitu deui cara nulisna.

Apalkeuneun:
1. pakaya = banda, sawah kebon, tanah, balong
2. nyaosan = nyumponan= nedunan
3. kasohor = kamashur=kakoncara=kagurnita
4. giri = gunung
5. ampuh = lungguh, timpuh, andalemi
6. mubadir = gaplah=mubah= teu kaarah
7. digjaya = unggul=wanian=rikat=bedas
8. séba = bakti
9. singsarwa = sagala=loba=sarua
10. mandala = daerah=wilayah=lembur